هشت نقش برجسته ای که هویت پادشاهان ساسانی را به روشنی نشان می دهد - وبلاگ ممتاز آنلاین

به گزارش وبلاگ ممتاز آنلاین، صخره های ایران در هر دوره از تاریخ طولانی شان با برجستگی های سنگی تزئین شده اند. هنرمندان در طول حکومت ساسانیان بر ایران به میزان چشمگیری به این مجموعه افزودند. این آثار تاریخی کپسول های اطلاعاتی منفرد در خصوص کلیات سیاسی، مذهبی، تاریخی و هنری اجتماع آن موقع هستند.

کتاب ترکیب و پیوستگی در نقش برجسته های ساسانی به وسیله ترکیب هر نقش برجسته ساسانی، روشی برای پیشبرد درک خواننده از دوره ساسانی ارائه می دهد. این تجزیه و تحلیل بر اساس این فرضیات است که ترکیب به عنوان شاخص پیوستگی و تغییر و رمزگشایی یک اثر هنری از مجموعه هایی به کار خواهد رفت که نشان دهنده پیش زمینه و آموزش هنرمندان است. نتایج اولیه نشان می دهند که نقش برجسته های اولیه دوره ساسانی، بازتابی از کار هنرمندان حداقل دو مکتب هنری هستند.

این نوشتار نتایج تحقیقاتی است که بیانگر آن است که درک ما از شاهنشاهی ساسانی و هنرمندانی که عظیم ترین آثار تاریخی را درک نموده اند را می توان با تجزیه و تحلیل جامعی از ترکیب هر نقش برجسته افزایش داده و ماهیت هنری آن را در زمان آشکار کرد. این مطالعه از فرضیاتی ناشی شده که تصمیمات اخذشده توسط هنرمندان در طول فرایند ترکیب به عنوان اثری مکتبی به کار گرفته خواهد شد و باعث پیوستگی یا تقسیم نقش برجسته ها به گروه های مشابه می گردد.

فرض بر این است که فرایند ترکیب به عنوان یک گام بین مفهوم و اجرا، برای هر نقش برجسته تشکیل می گردد. این یک فرض عادلانه است؛ زیرا تمام آثار هنری فراتر از نمونه های با شتاب نوشته شده به ترکیب احتیاج دارند. این مطالعه همچنین فرض می نماید که این نقش برجسته ها در مقیاس کوچک طراحی شده و سپس بر سطح صخره در اندازه ای عظیم تر فرار گرفته اند. از این رو این مطالعه، نقش برجسته ها را نه به صورت آثار هنری سه بعدی کامل با قالب ریزی پیچیدۀ مو و لباس، بلکه به عنوان طراحی های دوبعدی از مفهوم اصلی هنرمند مورد توجه قرار داده است.

این نوشتار فن را نشان داده و نتایج هشت نقش برجسته از اوایل دوره ساسانی را ارائه می دهد: نقش رستم I و نقش رستم III توسط اردشیر (224 ـ 241 م) نخستین پادشاه ساسانی، نقش رستم IV توسط پسرش شاپور اول (241 ـ 271 م)، بیشاپور V توسط بهرام اول (271 ـ 274 م) پسر دیگر اردشیر و برادر شاپور اول، سرمشهد، سراب بهرام و بیشاپور IV توسط بهرام دوم (247 ـ 292 م) پسر بهرام اول و نقش رستم VIII توسط نرسه (293 ـ 301 م) پسر شاپور اول به انجام رسید. این هشت نقش برجسته به عنوان مجموعه ای از پنج منطقه مختلف برای انتشار انتخاب شده اند. در این هشت نقش برجسته هویت پادشاه به روشنی به وسیله تاج وی معین شده و پادشاهان در شرایط متنوعی نشسته، ایستاده و سواره به نمایش درآمده اند.

نقش برجسته یا حجاری روی صخره در ایران از قدمتی بسیار برخوردار است و شاید بتوان گفت نقوش برجسته در دوران باستان بسیار مهم بوده است. از ایلامیان و مادها تعداد انگشت شماری نقش برجسته باقی مانده که در مناطق غربی و جنوب غربی کشور پراکنده اند. دوران شاهنشاهی هخامنشیان شکوفایی نقش برجسته های باستانی به شمار می آید. نمونه های بسیاری از نقوش برجسته هخامنشی در استان های فارس، خوزستان و کرمانشاه برجای مانده است که ازمیان آنها می توان به آثار باقی مانده در تخت جمشید، نقش رستم و بیستون اشاره نمود.

به نظر می رسد شاهان اشکانی علاقه چندانی به ایجاد نقش برجسته نداشتند و تنها نقش برجسته هایی از شاهان محلی در جنوب غربی ایران (اکثرا در خوزستان) برجای مانده است. با انقراض سلسله اشکانی و روی کار آمدن شاهنشاهی ساسانیان، ایجاد نقش برجسته بار دیگر رونق گرفت. رویکرد شاهان ساسانی به نقش برجسته بیشتر به منظور عظیمداشت وقایع مهم دوران حکومت خود بوده از جمله تاجگذاری (دیهیم بخشی) و پیروزی در جنگ.

پادشاهان ساسانی بیش از چهارصدسال بر ایران حکومت کردند. در طول 85 سال ابتدایی این سلسله، هفت تغییر در جانشینی، دستاوردهای نظامی و تلفات بسیاری وجود داشت و سی حکاکی سنگی به منظور یادآوری این حوادث انجام شد. اغلب این حکاکی ها در فارس سرزمین اصلی دودمان ساسانی بودند: هشت مورد در جوار آرامگاه های هخامنشی در نقش رستم، شش طرح در شهر شاپور در بیشاپور، چهار طرح در فضای بیرونی غاری در نقش رجب، دو مورد در نزدیکی اولین شهر اردشیر در فیروزآباد و دیگر نقوش به صورت نقش برجسته های منفرد در مکان های مختلف در استان فارس حکاکی شده اند: برم دلک، سرمشهد، سراب بهرام، گویوم، ری، داراب گرد و تنگ قندیل. این نقش برجسته ها مهم ترین آثار تاریخ دوره ساسانی به شمار می فرایند. هر کدام از این نقوش به طور جداگانه حاوی اطلاعات باارزشی درباره محیط اجتماعی، مذهبی و سیاسی پادشاه به تصویر کشیده شده هستند و به عنوان یک گروه، اطلاعات ارزشمندی را درباره محیط هنری آن موقع نشان می دهند.

کتاب ترکیب و پیوستگی در نقش برجسته های ساسانی نوشته اما تامسون با ترجمه سمانه فرخی عیسوند در 96 صفحه، شمارگان 100 نسخه و بهای 20 هزار تومان از سوی نشر آریارمنا منتشر شد.